بیش از پنج سال است که دولت امارات متحده عربی به دنبال خریداری جنگنده‌های همه منظوره و رادار گریز اف-۳۵ آ از ایالات متحده به عنوان جایگزین بخشی از ناوگان جنگنده‌های خود است.

تحویل چهار آتشبار پدافند موشکی اس-۳۰۰ پی ام یو-۲ به ایران از سوی روسیه در فروردین ۱۳۹۵ و احتمال خرید چهار آتشبار سامانه اس-۴۰۰ در سال جاری و همچنین خرید ۸۴ فروند جنگنده پیشرفته و سامانه‌های پدافند موشکی پاتریوت پی ای سی-3 از کشورهای فرانسه، انگلستان و ایالات متحده توسط دولت قطر در سالهای ۱۳۹۳ الی ۱۳۹۸ باعث شده است تا نیروی هوایی امارات متحده عربی بیش از پیش به یک جنگنده رادارگریز نیاز داشته باشد.

در سال‌های اخیر، دولت اسرائیل همواره با لابی‌گری‌های گسترده تلاش کرده است تا مانع از فروش این جنگنده به امارات متحده عربی شود.

خطر اس-۳۰۰ پی ام یو-۲ های ایرانی و جنگنده‌های جدید قطری برای امارات

اف-۱۶ ئی و اف ملقب به «شاهین صحرا» نمونه‌ای اختصاصی از جنگنده همه منظوره اف-۱۶ است که به سبب داشتن مخازن سوخت تطبیقی اضافه بر روی بدنه‌اش شعاع رزمی آن را به حداکثر ۱۰۲۵ مایل یا ۱۶۴۹ کیلومتر رسیده است.

۸۰ فروند از این جنگنده به سفارش نیروی هوایی امارات با رادار پیشرفته آرایه فعال فازی و مخازن سوخت تطبیقی ساخته شد تا در صورت بروز درگیری نظامی با ایران امکان انهدام هر هدفی در هر نقطه از خاک ایران را برای خلبانش فراهم آورد.

این جنگنده «شاهین صحرا» مجهز به رادار قدرتمند آرایه فعال فازی اِی پی جی-۸۰ با برد ۲۱۰ الی ۲۹۵ کیلومتر است که می‌تواند یک جنگنده میگ ۲۹ نیروی هوایی ارتش ایران را از فاصله ۱۶۵ کیلومتری شناسایی کند و امکان انهدام آن را با موشک‌های هدایت فعال راداری اِی آی اِم-۱۲۰ سی آمرام از فاصله ۱۰۵ کیلومتری فراهم آورد.

از هر نظر، این جنگنده یعنی اف-۱۶ ئی و اف بلاک ۶۰ که از سال ۱۳۸۳ در خدمت نیروی هوایی امارات متحده عربی است از اف-۱۶ سی و دی بلاک ۵۰ که در آن زمان پیشرفته‌ترین مدلی بود که در خدمت نیروی هوایی آمریکا خدمت می‌کرد برتری دارد. این مزیت شامل استفاده از طیف گسترده‌تری از تسلیحات هوا به هوا و هوا به سطح توسط آن است که شامل موشک‌های ضد رادار اِی جی‌ام-۸۸ می‌باشد که در سال ۱۳۸۰ به تعداد ۱۵۹ فروند از این موشکها توسط امارات خریداری و در سال‌های ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷ تحویل نیروی هوایی امارات شدند. این‌ها موشک‌هایی هستند که در صورت بروز جنگ با ایران می‌توانستند در فاز نخست هر حمله هوایی سایت‌های پدافندی هاک و اچ کیو-۲ نیروهای هوایی ارتش و سپاه را غیرفعال کنند.

در سال ۱۳۸۶ و به دنبال حمله نیروی هوایی اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای سوریه در استان دیرالزور، وزارت دفاع ایران تعداد چهار سامانه پدافندی برد بلند اس-۳۰۰ پی ام یو-۱ سفارش داد که تحویلشان به دلیل تحریم تسلیحاتی ایران از سوی سازمان ملل ممکن نشد.

سرانجام به جای آن‌ها چهار سامانه پیشرفته‌تر اس-۳۰۰ پی ام یو-۲ در سال ۱۳۹۳ خریداری و در سال ۱۳۹۵ پس از توافق هسته‌ای تحویل داده شد.

تحویل اس-۳۰۰ پی ام یو-۲ به نیروی پدافند هوایی ارتش ایران باعث افزایش ریسک انجام حملات هوایی جنگنده‌های اف-۱۶ ئی و اف اماراتی در حریم هوایی ایران شده و ضرورت خرید جنگنده‌ای رادارگریز چون اف-۳۵ اِی را برای امارات متحده عربی دوچندان کرد.

تا سال گذشته، نیروی هوایی قطر با تنها دوازده فروند جنگنده فرانسوی و همه منظوره میراژ ۲۰۰۰-5 دی دی اِی (آموزشی رزمی) و ئی دی اِی (رزمی) پایین‌ترین توان رزمی را در میان نیروهای هوایی کشورهای حاشیه خلیج فارس داشت. اما از سال گذشته و به دنبال تحویل تدریجی جنگنده‌های پیشرفته رافال شرایط به تدریج تغییر کرد.

در سال‌های ۱۳۹۴ الی ۱۳۹۶، دولت قطر ۲۴ فروند جنگنده همه‌منظوره رافال از فرانسه، ۲۴ فروند جنگنده همه منظوره تایفون بلاک-۲۰ از انگلستان و همچنین ۳۶ فروند جنگنده بمب‌افکن ضربتی اف-۱۵ اکیو اِی از ایالات متحده، خرید که در کنار افزایش توان رزمی این نیروی هوایی، اقدام به تقویت روابط سیاسی و اقتصادی قطر با فرانسه، انگلستان و ایالات متحده آمریکا نماید.

تحویل این جنگنده‌ها به همراه طیف گسترده‌ای از تجهیزات و تسلیحات پیشرفته و همچنین خریداری سامانه‌های پدافندی برد بلند پاتریوت پی اِی سی-3 برای قطر، تهدید نیروی هوایی این کشور را بر علیه امارات متحده عربی دوچندان کرد و نیاز نیروی هوایی امارات به جنگنده اف-۳۵ را مبرم ساخت.

از نمایش صلح با اسرائیل در یونان تا تهدید به خرید جنگنده‌های روسی

نخستین بار در سال ۱۳۹۴ درخواست دولت امارات مبنی بر خرید جنگنده اف-۳۵ اِی، از سوی دولت باراک اوباما رد شد. پس از روی کار آمدن دولت ترامپ، دولت امارات متحده عربی امید داشت تا بتواند موافقت وی را جهت سفارش حداقل ۲۵ فروند از این جنگنده به دست آورد.

اما دولت اسرائیل به عنوان بزرگ‌ترین مانع این خرید تسلیحاتی همواره با استفاده از کنگره به ترامپ فشار وارد نمود تا مانع از عقد هرگونه قرارداد در این راستا شود.

در همان سال دولت امارات با استفاده از حربه تهدید غیرمستقیم خرید جنگنده‌های روسی به جای اف-۳۵ در میان دولتمردان آمریکایی ایجاد نگرانی کرد. در این راستا رسانه های روسی و حتی اماراتی پیش از آغاز نمایشگاه هوایی دوبی سال ۲۰۱۷ اخباری مبنی بر ابراز تمایل امارات جهت خرید حداقل ده فروند جنگنده نسل چهار و نیم سوخو ۳۵ اس از روسیه منتشر کردند. دو سال پس از آن نیز مذاکراتی بین مقام‌های روسی و اماراتی جهت فروش جنگنده رادار گریز و نسل پنجم سوخو ۵۷ به امارات با امکان ایجاد زیرساخت‌هایی جهت تولید قطعات آن در خاک امارات و انجام مونتاژ نهایی آن در ابوظبی صورت گرفت.

از دیگر اقدامات دولت امارات برای راضی کردن ایالات متحده و همچنین دولت اسرائیل جهت فروش اف-۳۵ شرکت نیروی هوایی این کشور در رزمایش «ارابه‌ران» نیروی هوایی یونان بود که در فصل بهار هر سال در پایگاه هوایی آندراویدا برگزار می‌شود. نیروی هوایی اسرائیل از سال ۱۳۹۴ یکی از شرکت‌کنندگان این رزمایش بود.

نیروی هوایی امارات متحده عربی از سال ۱۳۹۵ در این رزمایش شرکت کرد. اما بر اساس مشاهدات نگارنده که خود در این رزمایش‌ها حضور داشته، خلبانان اماراتی و اسرائیلی همواره از انجام مأموریت‌های مشترک به دلیل ملاحظات امنیتی خودداری می‌کردند و حتی در جریان رژه شرکت‌کنندگان رزمایش، جنگنده‌های نیروی هوایی امارات و یا اسرائیل یک سال در میان و بدون تلاقی با یکدیگر حضور داشتند.

به عنوان مثال در جریان رژه هوایی شرکت‌کنندگان رزمایش سال ۲۰۱۹ که در تاریخ ۱۵ فروردین سال ۱۳۹۸ بر فراز آتن انجام شد، به علت حضور یک فروند جنگنده اف-۱۶ سی نیروی هوایی اسرائیل، هیچ جنگنده اماراتی در آن حضور نداشت. در جریان رژه رزمایش سال گذشته به علت حضور یک میراژ ۲۰۰۰-9 اماراتی، هیچ جنگنده اسرائیلی در آن شرکت نکرد!

عادی‌سازی روابط با اسرائیل می‌تواند امارات را صاحب اف-۳۵ کند؟

روز پنجشنبه ۲۳ مرداد ۱۳۹۹، با تلاش‌های دولت ترامپ، دولت امارات متحده عربی یک توافقنامه صلح را با دولت اسرائیل امضا کرد و پس از دهه‌ها به خصومت تاریخی بین این دو کشور پایان داد.

بسیاری از رسانه‌ها ادعا کردند که شرط دولت امارات جهت امضای قرارداد صلح، صدور اجازه دولتمردان اسرائیلی برای خرید جنگنده اف-۳۵ از ایالات متحده بود که البته این ادعا توسط دفتر نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو به کلی رد شد و گفته شد که اسرائیل با فروش اف-۳۵ به امارات توافق نکرده است.

تجربه تاریخی صلح مصر و اسرائیل به دنبال پیمان کمپ دیوید در سال ۱۳۵۷ که محمدرضا شاه پهلوی در انعقاد آن نقش بسزایی ایفا کرد نشان می‌دهد که دولت مصر به‌واسطه این قرارداد امکان تجهیز نیروی هوایی‌اش با هواپیماهای آمریکایی را به جای هواپیماهای جنگنده ساخت شوروی سابق به دست آورد.

به دنبال صلح کمپ دیوید، دولت مصر موفق به خرید ۳۵ فروند جنگنده بمب‌افکن همه منظوره اف-۴ ئی فانتوم ۲، ۸۱ فروند جنگنده اف-۱۶ در چهار مدل، دوازده سامانه پدافند موشکی هاک و صدها موشک زمین به هوا، هوا به هوا و همچنین سلاح‌های هوا پرتاب برای آن‌ها از ایالات متحده در سال ۱۳۵۹ و ۱۳۶۰ برای تجهیز نیروی هوایی‌اش شد.

باگذشت بیش از چهار دهه از صلح مصر و اسرائیل هنوز هم تسلیحاتی هستند که اسرائیل از فروششان به مصر ممانعت می‌کند. در این میان می‌توان به موشک‌های هوا به هوای شلیک‌کن و فراموش‌کن اِی آی اِم-۱۲۰ بی آمرام و سپس نمونه سی آن اشاره کرد که اسرائیل از فروششان به مصر و اردن در سال ۱۳۸۳ خودداری نمود.

اگرچه بعدا اسرائیل موافقت کرد تا با ایجاد چند تغییر در این موشک‌ها، ۱۵۵ فروند از مدل سی آن‌ها به نیروی هوایی اردن فروخته شوند اما هرگز با فروش این موشک به مصر موافقت نکرد و در نهایت این کشور مجبور شد تا ۵۰ فروند جنگنده همه‌منظوره میگ ۲۹ ام و سپس ۲۴ فروند جنگنده برتری هوایی سوخو ۳۵ اس را از روسیه بخرد. این جنگنده‌ها قابلیت استفاده از موشک‌های شلیک‌کن و فراموش‌کن مجهز به حسگر آشیانه‌یاب فعال راداری دارند. تا به امروز ۳۰۰ تیر موشک روسی آر-۷۷ با چنین قابلیتی به مصر تحویل شده است.

تا به امروز به نظر می‌رسد که قرارداد صلح میان اسرائیل و امارات در تصمیم دولت اسرائیل در راستای منع فروش جنگنده اف-۳۵ به امارات متحده عربی و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس تغییری به وجود نیاورده است و این امر قاعدتاً باعث نگرانی دولت ترامپ بابت احتمال نزدیکی بیش از پیش دولت‌های امارات و روسیه خواهد شد.

مشخص نیست که دولت امارات متحده عربی راهکار مصر را جهت تامین نیاز خود به یک جنگنده رادارگریز و نسل چهار و نیم یا نسل پنج از روسیه دنبال خواهد کرد یا در نهایت به جای خرید سوخو ۳۵ و ۵۷ روسی اقدام به خرید جنگنده رافال از فرانسه جهت جایگزینی ناوگان ۵۹ فروندی جنگنده‌های میراژ ۲۰۰۰-9 خود و همچنین ارتقای ناوگان ۷۵ فروندی اف-۱۶ ئی و اف بلاک ۶۰ خود به سطح اف-۱۶ وی بلاک ۷۰ نماید.

خرید جنگنده رافال از فرانسه و ارتقای ناوگان جنگنده‌های آمریکایی امارات به جای خرید جنگنده‌های سوخو ۳۵ و سوخو ۵۷ از روسیه به‌طور قطع از تیره‌شدن روابط این کشور با آمریکا جلوگیری خواهد کرد اما نیاز این کشور به جنگنده‌ای که بتواند از گزند سامانه‌های پدافندی اس-۳۰۰ پی ام یو-۲ و در آینده اس-۴۰۰ در خدمت ایران و همچنین پاتریوت در خدمت ارتش قطر در شرایط جنگی در امان بماند، همچنان بی‌پاسخ خواهد ماند.